|
OPEN BRIEF AAN ALLE NEDERLANDERS
Beste Nederlanders, Zoals jullie begrijpen, heb ik veel nagedacht over de manier waarop mijn verjaardag gevierd wordt. Ik ben tot de conclusie gekomen dat het anders moet zodat 5 december weer een feest wordt voor alle Nederlanders – de kinderen voorop. Een feest dat mensen niet uiteenjaagt, maar samenbrengt. En dat kan gelukkig heel eenvoudig. Ik wilde er eerst niet aan, maar nadat ik met vele mensen gesproken heb, zie ik nu in dat er mensen zijn die pijnlijk geraakt worden door mijn klassieke knecht en dat wil ik dus echt niet meer. Natuurlijk weet ik dat er mensen zijn die erg gehecht zijn aan die vertrouwde verschijning en zich jarenlang met louter goede bedoelingen voor mij hebben ingezet. Al die goedwillende mensen roep ik nu op niet af te haken, maar mij te helpen m’n feest tot een nog groter feest te maken. Jullie kunnen trouwens van mij als stokoude man gerust aannemen dat m’n feest al veel vaker veranderd is en in verschillende landen op verschillende manieren gevierd wordt. Dat houdt m’n hart jong en voor de kinderen is het echt geen enkel probleem – en om hen is het toch allemaal begonnen. Dus doe mee, beweeg mee en vier het mee! Voortaan noem ik mijn helpers Blije Pieten en ze kunnen gewoon hun eigen huidskleur houden. ik ben er immers voor iedereen en die fleurige Pietenpakken zorgen voor voldoende vrolijkheid. Het lijkt me fantastisch wanneer ik bij mijn aankomst in Nederland wordt opgewacht door Blije Pieten met zoveel mogelijk verschillende achtergronden. En voor wie grimeren wil: een zonnetje, bloem, vlinder of regenboog maakt een vrolijk gezicht nóg vrolijker. Voor de kinderen is dat echt geen probleem: die zullen trots en blij zijn als hun moeder of een grote broer als Blije Piet meehelpt om er een prachtig feest van te maken. Ook zou ik het leuk vinden als er ieder jaar een paar bekende Nederlanders zijn die me willen helpen als Blije Piet. Al die liedjes waar ik zo van hou, kunnen zo ook nog steeds gezongen worden: ‘Dag Sinterklaasje, da-aag, da-aag, Blije Piet!’ Wat zal dat een fijn feest worden! Doen jullie allemaal mee? Met vriendelijke groet, Sinterklaas PS Mijn Blije Pieten en ik worden er blij van als je helpt deze brief te verspreiden onder zoveel mogelijk mensen, op zoveel mogelijk manieren. Kinderspel
Wie het spel van kinderen kent, weet dat ze hun fantasie graag de vrije loop laten. Een rijtje stoelen is zomaar een trein waar je voor uit moet kijken. En een blokje hout kan het lekkerste ijsje zijn. Een kind heeft niets liever dan dat je het spelletje meespeelt en met gesloten ogen van de lekkernij geniet. We doen onze kinderen dan ook niet tekort door ze voortaan door Blije Pieten te laten vermaken. Misschien dat ze ons later wel zullen vragen of dat echt waar is, dat van die Zwarte Pieten vroeger. Voetbalschoenen Hoewel bijvoorbeeld voetbal in de loop der jaren in wezen niet veranderd is, zijn er wel kleine wijzigingen. Het was een traditie dat de scheidsrechter in het zwart gekleed ging. Dat straalde autoriteit en onafhankelijkheid uit – hij bekende immers geen kleur. Nu kan hij in elke gewenste kleur het veld betreden. En die vrijheid is er ook voor het schoeisel van de spelers. Ik heb er wel even aan moeten wennen mijn helden op babyblauw en –roze ten strijde te zien trekken. Maar ik moet toegeven dat mijn plezier in het spel er niet onder geleden heeft. En inmiddels lopen jochies die nog in Sinterklaas geloven al massaal op kekke kleurtjes rond. 
Overtuigd Sinterklaasgelovige
Ik groeide op in de jaren ’60 en was een overtuigd gelovige in Sinterklaas en Zwarte Piet. Toen ik een jaar of zes was, wekte de Goedheiligman mij op een avond uit mijn vroege slaap. Zwarte Piet stond naast hem met de geopende zak en zwaaiend met de roe: ‘Ja Sinterklaas, dat zijn een stoute jongetje!’ Ik herkende mijn vader en de opgeschoten buurjongen niet en werd nogal indringend bij mijn tekortkomingen bepaald. Inmiddels heeft Zwarte Piet algemeen beschaafd Nederlands geleerd, is hij zijn roe kwijt en dient de zak niet meer voor het afvoeren van stoute kindertjes naar Spanje. Maar het Sinterklaasfeest heeft onder deze veranderingen niet geleden.
Het begin van een traditie
Het Sinterklaasfeest kent een lange traditie. Een traditie die levendig is en dus gevoelig voor verandering. Iedereen weet wel dat de oorsprong van de goede Sint ligt in het Turkije van eeuwen geleden. Daar overleed in de 4e eeuw de geliefde bisschop van Myra die al snel heilig verklaard werd. Angst voor Moslims (!) leidde er in de elfde eeuw toe dat Christenen het gebeente van St. Nicolaas overbrachten naar het Zuid Italiaanse Bari. Deze gebeurtenis wordt daar nog ieder jaar met een volksfeest gevierd. Maar Zwarte Piet is daar niet bij. 
Van Spanje naar Nederland
Zeelui brachten de verering van St. Nicolaas verder de wereld in. In Nederland werd de heilige vooral bekend tijdens de Spaanse (en Katholieke) overheersing. Later, in de tijd van de slavernij, kwam het onder de rijken in de mode een zwarte knecht te hebben en dat privilege werd dan ook ruimhartig toegekend aan St. Nicolaas. De oorsprong van Zwarte Piet als onderdanige zwarte knecht is duidelijk herkenbaar in de oudste Nederlandse prent van Sinterklaas en zijn knecht, gemaakt door de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman in 1850. 
Van Nederland naar Amerika
Door Nederlanders werd Sinterklaas meegenomen naar hun nieuwe vaderland Amerika. Om zich aldaar te ontwikkelen tot Santa Claus. Zonder Zwarte Piet en stoomboot. Maar mét rendier en arrenslee waarmee hij zelfs door de lucht kan vliegen. En hij woont niet langer in Spanje maar op de Noordpool. Zo levendig is een goede traditie en er is geen Amerikaan die zich er druk om maakt. Inmiddels doet de Kerstman ook ons land aan en niemand maalt er om dat hij en Sinterklaas in feite dezelfde Heilige Nicolaas zijn.
Zwart door de schoorsteen?
Zwarte Piet zou niet zwart zijn omdat hij van negroïde afkomst is maar omdat hij door de schoorsteen gekropen is. Ik vond dat als kind al een twijfelachtig verhaal. Wij hadden namelijk een echte schoorsteen en er kwam ook nog wel eens een echte schoorsteenveger langs. Die man zat echter helemaal onder het roet en niet alleen zijn gezicht. Ik heb me vaak afgevraagd hoe Piet het flikte om zijn kleurige pak en zelfs zijn pet met zwierige veer zo schoon te houden. Maar wie van onze kinderen is vandaag eigenlijk nog vertrouwd met een schoorsteen? Dus hoe relevant is dat verhaal überhaupt nog?
Zwarte Piet, de zwarte knecht
Het valt lastig te bewijzen dat Zwarte Piet niet terug zou gaan op het knechten van zwarten door blanken. Het zwart op zich wijst al in die bedenkelijke richting. En dat een Afro-pruik tot de standaarduitrusting van Zwarte Piet behoort, laat ook al weinig ruimte voor een andere interpretatie. Voeg daar de stereotypen van dikke, rode lippen, van ‘dansen en springen’ en van “dommig” aan toe en de verdenking is in ieder geval begrijpelijk. 
Koloniaal verleden en slavenhandel ‘In 1492 ontdekte Columbus Amerika’ – zo leerde ik ooit op school. Maar die ‘ontdekking’ betekende voor de oorspronkelijke bewoners niet minder dan een ramp. De prent hierboven is veelzeggend. Vrijwel alle ruimte wordt ingenomen door de blanken die het land – en de mensen die daar wonen – in bezit zullen nemen. Columbus heeft het zwaard en daarmee de macht. Naast hem staat een geestelijke met het kruis bezwerend naar de ‘indianen’ opgeheven. De Paus drong er op aan de ‘inboorlingen’ in naam van Christus tot slaven te maken. Volgens wetenschappelijke schattingen kwam er in de eerste eeuw na Columbus tussen de 70 en 90% van de inheemse bevolking van Noord, Midden en Zuid Amerika om door geweld en westerse ziekten; zo’n 40 à 50 miljoen mensen… Aantallen waar je verstand bij stil staat. Aan slavenhandel heeft vervolgens ook Nederland zich schuldig gemaakt. En dat werd goed gepraat met een beroep op de Bijbel en de Christelijke leer. Vanuit dat perspectief voelt het bepaald ongemakkelijk Sinterklaas omringd te zien door zwarte knechten met onmiskenbare Afro-look. En Sinterklaas draagt bovendien ook nog vaak christelijke symbolen. En het wordt er niet gemakkelijker op wanneer je probeert te kijken door de ogen van landgenoten die nakomelingen zijn van zwarte slaven. Maar wellicht wel duidelijker.
Doorziekende koloniale ideeën In de 70-er jaren hoorde ik tot mijn stomme verwondering een oude man beweren: ‘We mogen die zwarten gerust een beetje onderdrukken. Het staat zelf in de Bijbel dat God Cham vervloekte en dat Hij hem zwart heeft gemaakt.’ Later leerde ik dat hier een argument werd gebruikt dat geconstrueerd was om de slavenhandel goed te praten. Dat dat gedrocht destijds als legitimatie was gebruikt is op zich al schokkend genoeg maar dat het kennelijk nog altijd doorziekte vond ik zo mogelijk nog schokkender. De Christelijke kapitein van Bob Evers Einde 80-er jaren las ik mijn jonge zonen voor uit de beroemde Bob Evers serie die ik in mijn eigen jeugd verslonden had. We kwamen bij het verhaal dat vertelt van een kapitein die zijn schip verdedigde tegen inboorlingen. Tot mijn verbijstering zag ik staan dat de kapitein een Christen was die niet zomaar mensen dood zou schieten, ‘zelfs niet als het om zwarten ging.’ De tranen van Joan Tot ver in de 50-er jaren vonden blanken in Amerika het heel gewoon dat zwarten voor hen op moesten staan in de bussen; dat was een soort van traditie. Toen ik tijdens een les over Martin Luther King aan de klas vroeg hoe ze het zouden vinden wanneer hun zwarte klasgenote Joan voor hen op zou moeten staan waren ze terecht verontwaardigd. Maar Joan barstte in tranen uit en snikte dat ze discriminatie zo erg vond. Ik durf haar niet te vragen hoe ze over de Zwarte Pietentraditie denkt. ‘Zwart als roet’ De documentaire ‘Zwart als roet’ van Sunny Bergman geeft een indrukwekkend beeld van de impact van Zwarte Piet en de hardnekkigheid en ondoorzichtigheid van discriminatie. En een onthutsend beeld van de wijze waarop de discussie hierover gevoerd wordt. Een aantal scènes heb ik als nogal confronterend ervaren. Zo laat Sunny een paar Zwarte Pieten in London paraderen om te zien hoe er op gereageerd wordt door mensen die onze traditie niet kennen. Heftige verontwaardiging was het resultaat. Ook de beelden van zwart geschminkte variétéartiesten laten weinig heel van de vermeende onschuld van Zwarte Piet. In Amerika is het zogenaamde ‘blackfacing’ van blanken ondertussen als racistisch verboden. Sunny vraagt zich af wat het verschil is met onze schminktraditie.
Een vrolijk Sinterklaasfeest voor iedereen
Graag pleit ik voor het veranderen van Zwarte Piet in kleurrijke Blije Piet. En daarmee voor de traditie (!) van tolerantie die Nederland zo eigen is. Dat we elkaars pijn serieus nemen. Dat we bereid zijn daar offers voor te brengen. Alleen al voor Joan laat ik Zwarte Piet graag los en ik ervaar dat niet eens als een heel groot offer. En het mooie is dat het Sinterklaasfeest daar niet minder van zal worden. Het kan kleurrijker en blijer dan het toch al was, dat mooie feest van geven en ontvangen. Ik wens iedereen een fantastisch feest met Sinterklaas en Blije Piet. GEDICHTJES VOOR SINTERKLAAS EN BLIJE PIET: SINTERKLAAS EN BLIJE PIET NA JARENLANG EN VEEL GEDOE IS DE SINT EEN BEETJE MOE VAN STEEDS WEER BOZE KOPPEN KAN DAT ECHT NIET STOPPEN? DAAROM NU EEN SIMPEL PLAN WAAR IEDEREEN MEE LEVEN KAN: ‘ZWARTE PIET WORDT BLIJE PIET’ MAAKT EEN EINDE AAN ’T VERDRIET EN PAST FANTASTISCH IN ELK LIED! VIND JE DIT EEN GOED IDEE? DEEL HET AAN JE VRIENDEN MEE. SINTERKLAAS EN BLIJE PIET LIEVE MENSEN, DEZE KEER ALSJEBLIEFT GEEN RUZIE MEER. ZWARTE PIET WORDT BLIJE PIET WAT ONS NIEUWE KANSEN BIEDT. VIND JE DIT EEN GOED BERICHT DEEL DAN AANSTONDS DIT GEDICHT. SINTERKLAAS EN BLIJE PIET “PIET HEEFT ZIJN HUIDSKLEUR OPGELOPEN TOEN HIJ DOOR DE SCHOORSTEEN IS GEKROPEN. DAT DAARBIJ ZIJN KLEDING SCHOON GEBLEVEN IS, IS VOORWAAR EEN GROOT GEHEIMENIS.’’ ALS JE DÁT JE KIND’REN UIT KUNT LEGGEN, KUN JE HEN TOCH OOK WEL ZEGGEN DAT DE SINT VOORTAAN WIL GAAN GENIETEN VAN VOLOP GEKLEURDE, BLIJE PIETEN? SINTERKLAAS EN BLIJE PIET TRADITIE IS EEN LEVEND DING DAT ZICHZELF BLIJFT DOOR VERANDERING. KON PIET VROEGER NOG WEL EENS DREIGEN DAT JE DE ROE OF DE ZAK ZOU KUNNEN KRIJGEN; NU VINDEN WE DAT ZOIETS NIET MEER KAN EN WERD PIET DAAR ECHT IETS MINDER VAN? HEUS, WE DOEN GEEN KIND ER IETS MEE AAN ALS SINT MET BLIJE PIET ZAL VERDER GAAN. |
